วันที่ 9 พฤษภาคม 2568 วันพืชมงคล

พระราชพิธีวันพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ นับเป็นพระราชพิธีสำคัญที่สืบทอดมาแต่โบราณกาล สะท้อนความผูกพันอันแน่นแฟ้นระหว่างสถาบันพระมหากษัตริย์กับวิถีชีวิตเกษตรกรรมของปวงชนชาวไทย เป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าที่ยังคงดำรงอยู่จวบจนปัจจุบัน

ประวัติความเป็นมา

พระราชพิธีวันพืชมงคลมีรากฐานมาจากความเชื่อดั้งเดิมเกี่ยวกับการเพาะปลูกและความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญญาหาร มีการจัดพิธีกรรมคล้ายคลึงกันในหลายอารยธรรมโบราณทั่วโลก สำหรับประเทศไทย ประวัติศาสตร์บันทึกว่ามีการประกอบพระราชพิธีนี้มาตั้งแต่สมัยสุโขทัย

ในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น พระมหากษัตริย์จะเสด็จไปทรงประกอบพิธีด้วยพระองค์เอง แสดงถึงความสำคัญอย่างยิ่งของการเกษตรต่อบ้านเมือง ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้โปรดเกล้าฯ ให้พระราชพิธีนี้เป็นพระราชพิธีหลวง และทรงแต่งตั้งขุนนางผู้ใหญ่เป็นผู้แทนพระองค์ในการประกอบพิธี ซึ่งเรียกว่า “พระยาแรกนา”

องค์ประกอบของพระราชพิธี

พระราชพิธีวันพืชมงคลประกอบด้วยสองพิธีหลัก ได้แก่:

1. พระราชพิธีพืชมงคล

จัดขึ้นในพระบรมมหาราชวัง เป็นพิธีทางศาสนาเพื่อบูชาและขอพรจากเทพเจ้าแห่งการเกษตร มีการสวดมนต์เจริญพระพุทธมนต์ การเจิมเมล็ดพันธุ์พืชที่จะนำไปใช้ในพิธีจรดพระนังคัล และการเตรียมเครื่องประกอบพิธีต่างๆ

2. พิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

จัดที่มณฑลพิธีท้องสนามหลวง มีพระยาแรกนา (ปัจจุบันคือปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์) เป็นตัวแทนพระมหากษัตริย์ไถหว่านไถแรกและหว่านพันธุ์พืช โดยมีขั้นตอนสำคัญ ดังนี้:

พระยาแรกนาสวมเครื่องแต่งกายพิเศษที่กำหนดไว้ตามโบราณราชประเพณี

การไถพระนังคัล โดยใช้พระโคตัวผู้ที่คัดเลือกแล้ว จำนวน 2 คู่ (4 ตัว)

การหว่านพันธุ์ข้าวและธัญพืชต่างๆ ลงในร่องไถ

ทำนายผลผลิตทางการเกษตรในรอบปีจากการเลือกกินของพระโค และจากความยาวของผ้านุ่งที่พระยาแรกนาสวมใส่

ความสำคัญของพระราชพิธี

พระราชพิธีวันพืชมงคลมีความสำคัญหลายประการ ดังนี้:

ด้านศาสนาและความเชื่อ: เป็นการบูชาเทพเจ้าและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เกี่ยวข้องกับการเกษตร เพื่อขอพรให้เกิดความอุดมสมบูรณ์

ด้านการเกษตร: เป็นสัญญาณเริ่มต้นฤดูกาลเพาะปลูกใหม่ และเป็นการทำนายผลผลิตทางการเกษตรในรอบปี

ด้านสังคมและวัฒนธรรม: แสดงถึงการให้ความสำคัญกับอาชีพเกษตรกรรมซึ่งเป็นอาชีพหลักของคนไทยมาแต่โบราณ

ด้านการปกครอง: สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างสถาบันพระมหากษัตริย์กับประชาชน โดยพระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้นำในการทำเกษตรกรรม

พิธีในปัจจุบัน

ในปัจจุบัน พระราชพิธีวันพืชมงคลยังคงจัดขึ้นเป็นประจำทุกปี โดยกำหนดวันที่จะจัดพิธีตามโหราศาสตร์ มักจะตรงกับช่วงเดือนพฤษภาคม ซึ่งเป็นช่วงเริ่มต้นฤดูฝนและฤดูกาลเพาะปลูก

การจัดพิธีมีการถ่ายทอดสดทางโทรทัศน์เพื่อให้ประชาชนได้ชม นับเป็นพระราชพิธีที่ยังคงรักษาแบบแผนโบราณไว้อย่างครบถ้วน แม้จะมีการปรับเปลี่ยนรายละเอียดบางประการให้เหมาะสมกับยุคสมัย

ภายหลังพิธี มีประเพณีการเก็บรวงข้าวและเมล็ดพันธุ์พืชที่ใช้ในพิธีไปแจกจ่ายให้เกษตรกร ซึ่งเชื่อว่าจะนำความเจริญงอกงามมาสู่พืชผล รวมถึงการแจกผ้าแดง (ผ้าแถบ) ที่ใช้ในพิธีให้แก่ประชาชนเพื่อนำไปเป็นสิริมงคล